Kwik

Ik heb nog de periode meegemaakt dat kwik volop mocht gebruikt worden in de wetenschapslessen in het onderwijs.

Leerlingen vonden die kwikbolletjes erg leuk.
Ze vonden het plezierig om ze naar elkaar te drijven tot ze, wegens de grote oppervlaktespanning van de vloeistof, samenfloepten tot een groter bolletje.

Kwik is een bijzondere stof.
Het is het enige metaal dat vloeibaar is bij kamertemperatuur.
En omdat vloeibaar kwik zo’n constante uitzetting vertoont, werd het veel gebruikt in thermometers.
Het werd ook veel gebruikt in barometers.
Dat had dan weer te maken met de zeer hoge dichtheid van kwik.
Kwik heeft een dichtheid die 13,55 keer hoger is dan die van water.
De luchtdruk houdt daardoor een kwikkolom van 76 cm in evenwicht.

Als je dat met water zou proberen, zou je een kolom van
76 x 13,55 cm = 1030 cm = 10,3 m nodig hebben!
Ik liet indertijd mijn leerlingen ieder jaar zo’n waterbarometer bouwen in de  trappenhal van de school. Dat was telkens een heel natte bedoening, maar ook een erg leerrijke ervaring (hoop ik).

Ik heb daar spijtig genoeg geen foto’s van, maar op de site van het Utrechtse barometermuseum Rustenhoven vond ik er toch een foto van zo’n waterbarometer. Een chique zelfs.

Door de zeer hoge dichtheid is kwik ook een vloeistof waarop alle stoffen met een kleinere dichtheid blijven drijven.
Dit wordt spectaculair aangetoond in het volgend filmpje: een loden kanonbal drijft op vloeibaar kwik!



Nog iets bijzonders: veel metalen lossen op in kwik.
Ze vormen er zogenaamde amalgamen mee.
Zo lost goud op in kwik. Het vloeibare kwik-goud-amalgaan, kan als een goudverf gebruikt worden. Het is dun uit te strijken. Het kwik verdampt en het goud blijft als een dun laagje over. Naar het schijnt zijn de koepels op de Kremlintorens ooit op die manier “verguld”.

Het oplossen van metalen in kwik zie je hieronder spectaculair in het geval van aluminium:



Ik heb in dit bericht al een paar keer herhaald dat kwik in thermometers en barometers gebruikt werd. Verleden tijd dus.
Kwik en vooral kwikdampen zijn erg giftig. Omdat kwik gemakkelijk verdampt, is het gebruik in die toestellen voortaan verboden.
En ook de amalgamen die voor tandvullingen gebruikt worden staan ter discussie.

Het is dus met kwik, zoals met nogal veel “dingen”: mooi maar gevaarlijk!